Piekary koło Liszek

..:: ZARYS HISTORII PIEKAR ::..

Odsłona pierwsza - łowcy

W Piekarach znajdują się jedne z najstarszych śladów człowieka w Polsce. Na obszarze zespołu skał jurajskich (Okrążek, Galoska i Skała, zwane także odpowiednio Okrąglikiem, Galoską i Stróżnicą [Na Gołąbcu]) odkryto pozostałości po neandertalskich łowcach, datowane na około 120 tyś. lat p.n.e. - czyli pochodzące ze starszego paleolitu. Są to głównie odłupki krzemienne, używane np. do krojenia. Technikę wykonania tych przedmiotów porównuje sie zwykle do przemysłu aszelskiego lub mustierskiego.
Znaleziono tutaj również zabytki z późniejszych okresów, np. narzędzia kamienne z około 74-54 tyś. lat p.n.e. ¹⁾

Szerzej zainteresowanych tematem odsyłam m.in. do:
- badań prowadzonych przez dr Martę Połtowicz: "Środkowopaleolityczny zespół z technologią wiórową ze stanowiska Piekary IIa na tle europejskim" (UJ - 2000);
- zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie i Muzeum Archeologicznego w Krakowie;

Odsłona druga - miejscowość

Tak naprawdę nie wiadomo od czego pochodzi nazwa "Piekary". Jest to wprawdzie tradycyjna nazwa dla miejscowości służebnych, których mieszkańcy zajmowali się wypiekiem chleba (w takim przypadku chodziłoby prawdopodobnie o osadę służebną dla Tyńca), tym niemniej niektórzy wyprowadzają tę nazwę od znajdujących się tutaj pieczar ("Pieczary").
Sama miejscowość powstała około przełomu XI i XII wieku, ale prawdopodobnie stanowiła wtedy część Tyńca. Po raz pierwszy nazwa "Pekare" pojawia się w dokumencie Leszka Czarnego z 1286 roku zawierającym zezwolenie dla oo. Benedyktynów na zakładanie miast i wsi na prawie niemieckim.

Odsłona trzecia - grodzisko Konrada

Okres rozbicia dzielnicowego wiąże się również z innym ważnym wydarzeniem w historii Piekar. Książe Konrad I Mazowiecki, kojarzony głównie z nieszczęsnym sprowadzeniem do Polski Zakonu Krzyżackiego walczył wtedy o opanowanie Krakowa z innymi książętami. W 1229 nawet zdobył to miasto, by jednak stracić je dwa lata później. Powtórnie zajął Kraków po klęsce Henryka Pobożnego w 1241 roku (bitwa pod Legnicą) ale już następnego roku został z niego wygnany. Jak ważnym dla niego było zdobycie Krakowa świadczy, że pomimo klęski pod Suchodołem (1243) dalej prowadził działania zmierzające do jego opanowania i po zwycięstwie pod Zaryszowem (1246) zdobył Piekary. Świadectwem tych walk o opanowanie Krakowa, w których Konrad przypisał strategiczną rolę Piekarom pozostają ślady grodu założonego przez niego na wzgórzu Gołębiec. Aktualnie są to jedynie zarysy dawnego grodziska.²⁾

Odsłona czwarta - lokacja

Pierwszy dokument wzmiankujący nadanie prawa niemieckiego Piekarom datowany jest na 25 czerwca 1367 roku a lokacja przypisywana królowi Kazimierzowi Wielkiemu. Jest to jednak falsyfikat.
Prawdziwe nadanie Piekarom prawa niemieckiego nastąpiło w 1456 roku za panowania Kazimierza Jagiellończyka.
Nadanie prawa niemieckiego oczywiście nie polegało na germanizacji. Na terenach polskich ówcześnie istniały dwa sposoby tworzenia nowych osad, na prawie polskim (umowa właściciela majątku z osadnikami) i na prawie niemieckim (wydanie przez władcę zezwolenia na stworzenie nowej osady w formie przywileju lokacyjnego). Wsie rządzące się prawem niemieckim posiadały większą autonomię, w tym stanowiącą sąd ławę wiejską, wybieraną przez chłopów. Zasady te zostały wykształcone w Niemczech, stąd nazwa, prawo niemieckie.³⁾

Odsłona piąta - rozbiory

W latach 1768-1772 działała w Polsce konfederacja barska. To quasi-powstanie walczyło z "wezwanymi" przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wojskami rosyjskimi pod hasłem obrony wiary i wolności.
Jedną z najważniejszych twierdz konfederatów był klasztor w Tyńcu, z którego próbowali m.in. zdobyć Kraków. Właśnie z Piekar wojska rosyjskie pod dowództwem Suworowa wielokrotnie próbowały zdobyć tą twierdzę. Nieskutecznie.

Konfederacja zakończyła się jednak klęską i pierwszym rozbiorem Polski (1772). W wyniku tego rozbioru Piekary zostały oddzielone od Tyńca granicą państwową, biegnącą wzdłuż Wisły. Tyniec, jako położony na południe od Wisły stał sie częścią Austrii. W 1785 roku własność tzw. Klucza Piekarskiego (Piekary i okoliczne wioski przynależne Benedyktynom) została przekazana Rzeczypospolitej. W wyniku trzeciego rozbioru Polski (1795) Piekary znalazły się w zaborze austriackim.

Odsłona szósta - willa

W roku 1857 Piekary zakupił Alfred Milieski. Około 1865 roku ukończył budowę nowego pałacu w Piekarach. Nazwa "pałac", choć zwyczajowo stosowana w odniesieniu do tego budynku, nie jest właściwa, gdyż jest to willa neogotycka.
"Mianem willi opatrujemy zwykle te siedziby neogotyckie, które trudno sklasyfikować jako zamek lub pałac. Nie mają, tak jak zamek, cech obronności, nie maja również charakteru reprezentacyjnego. Są to budowle nieregularne i malownicze, mniejsze od zamków i pałaców, wyposażone zazwyczaj w wieżę, która stanowi dominantę całości kompozycji."⁴⁾ - opis ten pasuje idealnie do, budynku wzniesionego według projektu Filipa Pokutyńskiego.
Oprócz willi powstały w tym okresie również inne zabudowania folwarczne (niestety, aktualnie mocno zniszczone) oraz park w stylu romantycznym. W parku znajduje się 5 pomników przyrody, w tym około dwustuletni miłorząb japoński.
W 1934 roku Piekary, w tym willa, zostały zakupione przez rodzinę Braunów.

Odsłona siódma - nacjonalizacja

Po drugiej wojnie światowej majątek Braunów został znacjonalizowany, wkrótce też dokonano jego parcelacji. Willa przez pewien okres stanowiła nawet własność szpitala im. J. Babińskiego. Aktualnie willa należy do prywatnych właścicieli.

Odsłona ósma - Radosna Nowina

Pod koniec lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia Fundacja im. Ks. Siemaszki rozpoczęła w Piekarach budowę Centrum Edukacyjno-Wychowawczego i Rekreacyjnego. W ramach Centrum funkcjonuje m.in. kościół pod wezwaniem Narodzenia Pańskiego, liceum ogólnokształcące wraz z internatem oraz kompleks budynków sportowo-rekreacyjnych (hala sportowa, basen, boiska). Centrum opiekuje się Zgromadzenie Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo.
Zgodnie z założeniami fundacji i tradycją jej patrona, Centrum Radosna Nowina służy przede wszystkim edukacji uzdolnionej młodzieży z ubogich środowisk. Liceum Ogólnokształcące rozpoczęło nauczanie od roku szkolnego 2002/2003.

Przypisy do rozdziałów:
1) J. Wyrozumski, Historia Polski do 1505 roku. Warszawa 1985;
Mapa topograficzno-turystyczna Okolice Krakowa, Wojskowe Zakłady Kartograficzne, treść turystyczna: Krzysztof Justyn Pucek;
2) Henryk Samsonowski, Konrad I Mazowiecki., [w:] Poczet królów i książąt polskich., Czytelnik, Warszawa 1996;
3) Adam Kowalik, U stóp tynieckiego klasztoru., [w:] Ziemia lisiecka Nr 8;
Lech Bielski, Mariusz Trąba, Historia., Wydawnictwo Park, Bielsko-Biała 2002;
Halina Manikowska, Julia Tazbirowa, Historia. Średniowiecze., Warszawa 1988;
4) Tadeusz Stefan Jaroszewski, Siedziby ziemiańskie w Polsce od schyłku wieku XVIII do roku 1914., [w:] DZIEDZICTWO. Ziemianie polscy., Wydawnictwo Znak, Kraków 1996;

źródło: www.piekary1.republika.pl (tekst skorygowany za zgodą autora)